امارات متحده عربی

اِماراتِ مُتَّحِدۀ عَرَبی، كشوری متشكل از 7 امارت‌نشین به نامهای ابوظبی، دوبی، عجمان، شارجه (شارقة)، ام‌القوین، فجیره و رأس‌الخیمه واقع در بخش خاوری شبه جزیرۀ عربستان كه به سواحل خلیج فارس و دریای عمان منتهی می‌گردد. وسعت آن 600‘ 83 كمـ2، و جمعیت آن در 1997م بالغ بر 000‘580‘2 نفر بوده كه بیشتر آنان را مهاجران خارجی تشكیل می‌دادند. مذهب رسمی آن اسلام، و زبان رسمی آن عربی است («سالنامه ... »، 1998 م، 732). 

نام‌گذاری

سرزمینی كه امروزه امارات متحدۀ عربی نام دارد، در طول تاریخ و به ویژه در یكی دو سدۀ اخیر به نامهای مختلف خوانده شده است، ازجمله: دولتهای متصالح، شیخ‌نشینهای متصالح، عُمان متصالح، سواحل متصالح، سواحل دزدان دریایی و امارات سبع (اسعدی، 1/ 208؛ دایرةالمعارف ... ، 2/ 328). 

حدود و وسعت

امارات متحدۀ عربی محدود است از شمال به خلیج فارس، از شمال شرقی به بخشی از كشور عمان، از مشرق به خاك اصلی عمان، از جنوب به عربستان سعودی و از شمال غربی به قطر. این سرزمین میان °22 و °26 و ´30 عرض شمالی و °51 و °56 و ´30 طول شرقی قرارگرفته است ( امارات ...، 2). مدار رأس السرطان از وسط این كشور و مخصوصاً از وسط امیرنشین ابوظبی (ه‍ م) می‌گذرد («اطلس بریتانیكا»؛ شاملویی، 879). 
طول خط ساحلی آن در خلیج فارس از خورالعدید در منتهى‌الیه جنوب شرقی قطر تا نوك شبه جزیرۀ مُسَنْدَم در جنوب تنگۀ هرمز 777 كمـ است (اسعدی، 1/ 209). 
وسعت این سرزمین به علت مشخص نبودن مرزهای آن، به درستی معلوم نیست و در منابع مختلف 700‘77 كمـ2 (همو، 1/ 208؛ بـشـیـر، 22) و 800‘72 كمـ2 (مـیـریــان، 170) و 650‘ 83 كمـ2 ( موسوعة ... ، 57) یاد شده، ولی در كتاب رسمی امارات متحدۀ عربی كه در 1997 م به زبان عربی منتشر گردیده، 600‘ 83 كمـ2 قلمداد شده است. 

مرزها

میان امیرنشینهای این كشور اختلافات مرزی فراوان وجود دارد كه علت عمدۀ آن تركیب جغرافیایی امارات است كه برخی از آنها از چند بخش مجزا و دور از همدیگر با حدود وثغور نامشخص تشكیل شده‌اند؛ مثلاً شارجه و عجمان هر یك از 3 قسمت مجزا، و دوبی و فجیره و رأس الخیمه هر یك از دو قسمت جداگانه تشكیل شده‌اند و در جای دیگر منتهى‌الیه شمال شرقی شبه جزیرۀ مسندم متعلق به كشور عمان است كه به وسیلۀ امتداد شرقی امارات متحدۀ عربی تا ساحل دریای عمان از بقیۀ سرزمین مسقط و عمان جدا مانده است (اسعدی، 1/ 209). 
تا كنون بسیاری از اختلافات میان امارات حل شده است؛ از جمله میان دوبی و ابوظبی كه به موجب قرارداد مرزی 1968 م/ 1347 ش 10 كمـ از سواحل ابوظبی منتزع، و به دوبی واگذار شد و همچنین به موجب قرارداد دیگری در 1970 م/ 1249ش دربارۀ چند چاه نفت با هم به توافق رسیدند، ولی هنوز موارد اختلاف مرزی و ارضی میان آن دو وجود دارد كه اغلب سبب برخورد و مناقشه می‌گردد (جعفری، 328- 329). 
طول مجموع مرزهای خشكی امارات متحدۀ عربی 163‘1 كمـ است كه 513 كمـ آن با عمان، 586 كمـ با عربستان و 64 كمـ با قطر است (اسعدی، همانجا). 

پستی و بلندی

سرزمین امارات متحدۀ عربی از بیابانی خشك و در حال طبیعی لم یزرع تشكیل شده كه صرف نظر از تپه‌های ساحلی، از هر گونه ناهمواری و عارضۀ معتبری عاری است. تنها عارضۀ قابل توجه آن رشتۀ ساحلی شرقی است كه خود بخشی از كوههای حجر (هجر و حجاز نیز آمده است) به شمار می‌رود. این كوهها از رأس مسندم در شمالی‌ترین نقطۀ شبه جزیرۀ مسندم شروع شده است و تا رأس الحدود در منتهى‌الیه جنوبی به طول 650 كمـ امتداد دارد كه تنها 80 كمـ آن به عرض متوسط 32 كمـ در داخل مرزهای سیاسی امارات قرار دارد و در این بخش ارتفاع بلندترین قلۀ آن به 438‘2 متر می‌رسد ( الكتاب ... ، 41). 
بخش غربی سرزمین امارات متحدۀ عربی را كویر نمك یا سَبخۀ (به معنای شوره‌زار) وسیعی پوشانده كه حدود 112 كمـ به طرف جنوب كشیده شده است و به بیابان ربع الخالی در عربستان می‌پیوندد. حاشیۀ جنوبی این سرزمین را واحه‌های لیوا احاطه كرده، و در ساحل شرقی آن باریكۀ حاصل‌خیزی از ارتفاعات شمالی ساحل دریای عمان تا سرزمین اصلی عمان كشیده شده است. جلگه‌های ساحلی این سرزمین را تپه‌های شنی روان پوشانده است و در پهنۀ آن واحه‌هایی قرار دارد كه از آبهای زیرزمینی كم‌عمق مشروب می‌شوند (اسعدی، 1/ 209-210). 

سواحل و جزایر

سواحل امارات متحدۀ عربی بسیار كم عمق و دارای تشكیلات مرجانی و بندابها و سكوهای شنی فراوان است كه جزر و مد دریا در آنها فراوان است (همو، 1/ 209). در طول سواحل امارات، جزایر مرجانی فراوانی وجود دارد و این امر یكی از عواملی است كه رقم وسعت امارات متحدۀ عربی را به صورتهای متفاوت درآورده است، زیرا در پاره‌ای موارد وسعت جزایر متعلق به امارات در احتساب وسعت آن به حساب منظور نشده است. بیشتر جزایر امارات متحدۀ عربی در طول ساحل شمالی قرار دارد و متعلق به امیرنشین ابوظبی (ه‍ م) است. شمار این جزایر كوچك را 122 آورده‌اند (قلعجی، 665). 

آب و هوا

از نظر اقلیمی امارات متحدۀ عربی بسیار گرم و خشك است (جناب، 145) و این نتیجۀ مستقیم موقعیت جغرافیایی آن در حاشیۀ شبه جزیرۀ عربستان است. در نواحی ساحلی و نزدیك دریا آب و هوای گرم و خشك داخلی جای خود را به اقلیم گرم و مرطوب می‌دهد. 
 
میزان متوسط دما در تابستان امارات °34 سانتی‌گراد و میانگین دمای زمستان آن °18 و متوسط دمای سال °21 است. میانگین حداكثر دمای تابستان آن °48 و میزان متوسط حداقل دمای زمستان آن میان °10 تا °15 است (میریان، 171). 
رطوبت هوا در نواحی ساحلی امارات متحدۀ عربی در تمام سال زیاد است تا حدی كه متوسط رطوبت نسبی ماههای تابستان 85٪ است كه در بعضی مواقع تا 100٪ افزایش پیدا می‌كند و زندگی در چنان شرایطی بسیار دشوار می‌شود، ولی هر قدر از سواحل به داخل امارات نزدیك شویم از رطوبت هوا كاسته می‌شود ( الكتاب، 42). 
بادهای عمدۀ امارات نتیجۀ اختلاف دمای موجود در هوای روی شبه جزیرۀ عربستان و خلیج فارس در ماههای مختلف است؛ ازجمله باد جنوب شرقی به نام «شرقی» كه در ماههای تابستان از سمت دریا می‌وزد و با خود رطوبت فراوانی می‌آورد (اسعدی، 1/ 210). ماههای زمستان فصل وزش بادهای موسمی است كه از داخل به سمت شمال به حركت درمی‌آید. این بادها كه به باد شمال شهرت دارند، همواره گرد و خاك و غبار بسیاری از صحراهای خشك داخلی به همراه می‌آورد. باد شمال طبیعتاً خشك است و تقلیل درجۀ دما را باعث می‌شود ( الكتاب، همانجا). 
باران این سرزمین بسیار اندك و پراكنده است كه 94٪ آن در نیمۀ سرد سال ــ از آبان تا فروردین ــ و مخصوصاً در ماههای دی و بهمن می‌بارد (همان، 43). مقدار متوسط باران سال از 25 تا 125 میلی‌متر تفاوت می‌كند. پرباران‌ترین و در نتیجه پرآب‌ترین امیرنشینها رأس‌الخیمه است كه میانگین باران سالانۀ آن 130 میلی‌متر است. در امارات متحدۀ عربی چنانکه مقتضای تمام نواحی خشك جهان است، بیشتر بارندگی به صورت رگبارهای تند، ولی كوتاه مدت بروز می‌كند كه به جاری شدن سیل و فرسایش شدید خاك منجر می‌گردد. شدت بارانهای كوتاه مدت ناگهانی، گاهی تا حدی است كه در یك روز برابر با متوسط تمام سال ممكن است باران ببارد؛ چنانکه در مقابل میزان متوسط سالانه 125 میلی‌متر مدارك نشان می‌دهد كه در یك روز 5/ 156 میلی‌متر بارش به ثبت رسیده است (میریان، اسعدی، همانجاها). 
به علت كمی باران در سراسر امارات رودخانۀ دائمی وجود ندارد و جریانات سطحی آب محدود به سیلابهای كوتاه مدتی است كه در واحه ها به چشم می‌خورد و امكان زندگی را فراهم می‌سازد. 

جمعیت

امارات ازجمله كشورهای استثنایی جهان است كه جمعیت آن از مشخصات خاصی برخوردار است. توسعۀ سریع و فوق‌العادۀ صنایع وابسته به منابع سرشار نفت این سرزمین و نیاز مبرم آن به نیروی انسانی برای تأمین احتیاجات صنعتی و خدماتی، انواع متخصصان عالی مقام و كارگران آزموده و عادی را از كشورهای دور و نزدیك به خود جذب كرده است (اسعدی، 1/ 212). 
از دیگر مشخصات این كشور رشد سریع جمعیت آن است كه ظرف 27 سال (از 1968 تا 1995 م/ 1347-1374 ش) كه متعارفاً در حدود طول عمر یك نسل بشری به شمار می‌رود، از 100‘179 نفر به 453‘377‘2 نفر افزایش یافته، و به عبارت دیگر 13 برابر شده است و در نتیجه جمعیت نسبی امارات از 2 نفر در كمـ2 به 27 نفر رسیده است چنین افزایشی در كمتر كشوری مشاهده می‌گردد (نک‍ : جدول 1). 

آمار نشان می‌دهد كه جمعیت امارات در ظرف 27 سال به سرعت رشد یافته، با این تفاوت كه میان سالهای 1985-1992 م/ 1364-1371 ش وقفۀ مختصری در آهنگ رشد وجود داشته كه در سالهای بعد از میان رفته است. نیز باید افزود كه رشد جمعیت در امیرنشینهای هفتگانه یكنواخت نبوده است. در حالی كه در دوبی، شارجه، عجمان و ام‌القوین افزایش جمعیت در حدود 10 برابر بوده، در همان مدت در ابوظبی كه مهم‌ترین، وسیع‌ترین و از نظر اقتصادی فعال‌ترین امیرنشین و سرانجام حاكم‌نشین امارات است، جمعیت 20 برابر شده است. ازاین‌رو، امارات متحدۀ عربی با رشد جمعیتی سالانه 19٪ مقام اول را در جهان احراز كرده است (اسعدی، 1/ 211). 
از مشخصات دیگر استثنایی جمعیت امارات متحدۀ عربی تركیب قومی و نژادی و مخصوصاً اختلاف فاحش میان شمار افراد بومی و مهاجران خارجی آن است كه جمعیت آن كشور را به صورت آمیزه‌ای از اقوام مختلف درآورده است. نژاد غالب بومیان را اعراب عدنانی یا اعراب شمالی تشكیل می‌دهند كه 25٪ كل جمعیت را شامل می‌شود. در میان بومیان شمار بسیاری سیاهان افریقایی را باید نام برد كه یادآور رونق بازار برده‌فروشی در سده‌های 18 و 19 م در این سرزمین است (همو، 1/ 213). اما در میان بیشتر افراد ساكن امارات كه مهاجران خارجی یا «وافدان» (فیل، 154) هستند، 3 گروه نژادی و قومی اصلی یعنی ایرانیان، هندیها و پاكستانیها بنابر برخی منابع 75٪ جمعیت امارات را تشكیل می‌دهند كه بیشتر آنها در خارج از امارات به دنیا آمده، و در جست‌وجوی كار وارد این سرزمین شده‌اند (اسعدی، همانجا). 
بجز آنها، مهاجران عرب غیر بومی از فلسطین، مصر، عراق، سوریه و لبنان در سراسر این سرزمین پراكنده‌اند. از اینها گذشته در 1976 م، 550‘ 3 نفر آمریكایی و كمی بیشتر از آن انگلیسی در امارات زندگی می‌كردند (همو، 1/ 213-214). در یك بررسی كه از جمعیت امارات در 1980 م/ 1359 ش به عمل آمده، اظهار شده است كه 75٪ جمعیت این سرزمین را وافدان، یعنی غیر بومیان تشكیل داده‌اند كه نسبت تركیب آنها چنین بوده است: مردم بومی: 14٪، مهاجران عرب: 8/ 17٪، و مهاجران خارجی: 2/ 68٪ (فیل، 154- 155). گفتنی است كه شماری از وافدان را مهاجرانی از جنوب و جنوب شرق آسیا (فیلیپین و تایلند) تشكیل می‌دادند (همانجا). 
تركیب جنسی جمعیت امارات نیز مانند دیگر جنبه‌های جمعیتی آن حالت استثنایی دارد. چون بیشتر مهاجران خارجی كه در جست‌وجوی كار به این سرزمین روی می‌آوردند، بدون خانواده بودند، در نتیجه تركیب جنسی جمعیت به وضعی درآمده است كه شمار زنها بسیار كمتر از مردهاست. بنابر آمارهای سال 1995 م/ 1374 ش از كل جمعیت امارات 743‘579‘1 نفر (66٪) مرد و 710‘797 نفر (34٪) زن بوده‌اند ( الكتاب، 44)؛ در حالی كه این نسبت در 1980 م به ترتیب 69٪ و 31٪ بوده است ( امارات، 4). 
در 1994 م تركیب سنی جمعیت امارات چنین بوده است: 
زیر 15 سال            3/ 34٪
15 تا 29 سال          3/ 25٪
30 تا 44 سال         6/ 30٪
45 تا 59 سال          8/ 7٪
60 تا 74 سال          5/ 1٪
74 سال به بالا          5/ 0٪
در 1995 م، 84٪ جمعیت شهرنشین بودند و 16٪ در روستاها زندگی می‌كردند. در 1989 م بیشتر جمعیت شهرنشین در 5 شهر عمدۀ كشور سكنى داشته‌اند: 
دوبی              189‘585 نفر
ابوظبی           432‘ 363 نفر
العین             411‘176 نفر
شارجه           000‘125 نفر
رأس الخیمه      000‘42 نفر
بنابر شواهد آماری، جمعیت امارات در هر 32 سال دو برابر می‌شود و پیش‌بینی كرده‌اند كه در 2010م جمعیت این كشور به 000‘277‘ 3 نفر خواهد رسید («سالنامه»، 1999 م، 853). 
دین رسمی امارات متحدۀ عربی اسلام است كه 7/ 96٪ اهالی را در بر می‌گیرد و بقیه مسیحی و هندو هستند. بیشتر مردم مسلمان امارات از پیروان سنت و جماعتند. همۀ جمعیت مسلمان دوبی (و احتمالاً امارات) متعلق به فرقۀ مالكی هستند و بنابر برخی گزارشها 20٪ از جمعیت مسلمان امارات شیعۀ اثنى عشری هستند و تقریباً همۀ آنها را مهاجران ایرانی تشكیل می‌دهند. بجز آن، شماری از پیروان اباضیه و نیز وهابی در این سرزمین زندگی می‌كنند (اسعدی، 1/ 214-215). در 1995 م نسبت پیروان مذاهب در امارات چنین بوده است: پیروان سنت و جماعت: 80٪، شیعه: 16٪، و مسیحی و هندو: 4٪ («سالنامه»، 1998 م، 732). 

آموزش و پرورش

امارات متحدۀ عربی در گسترش آموزش و پرورش كوششهای بسیاری نموده است. در 1971 م/ 1350ش كه امارات متحدۀ عربی به وجود آمد، در سراسر كشور تنها 28 هزار دانش‌آموز به مدرسه می‌رفتند. در 1983 م/ 1362ش شمار آن به 464‘139 نفر افزایش یافت. در این مدت مدارس ابتدایی، متوسطه و حرفه‌ای و فنی تأسیس شد كه بیشتر معلمان آنها از دیگر كشورهای عربی زبان به ویژه از كویت، مصر و اردن به این سرزمین راه یافته بودند، چنانکه در همان سال از 859‘8 معلم فقط 646 نفر ملیت امارات عربی داشتند. تا 1977 م بیشتر تحصیلات عالی در كشورهای دیگر ادامه می‌یافت، ولی در آن سال دانشگاهی در العین (امیرنشین ابوظبی) با ظرفیت 300 دانشجو تأسیس شد كه به سرعت توسعه پیدا كرد و ظرف 3 سال، یعنی تا 1980 م شمار دانشجویان آن به 6 برابر افزایش یافت ( امارات، 6-7). 
در 1995 م/ 1374ش 2/ 79٪ از جمعیت 15 ساله به بالا با سواد بوده‌اند و میزان باسوادی در میان مردان 9/ 78٪ و در میان زنان 8/ 79٪ بوده است. در همان سال شمار دانش‌آموزان و دانشجویان واحدهای آموزشی برابر جدول 2 بوده است: 

بهداشت و درمان